Uyku ve Uyku Bozuklukları Tedavisi

Uyku Nedir?

Uyku sadece geceyle sınırlı bir alanı etkilemez, günün her saatinde sonuç ya da sebep olarak belki fazla üzerinde düşünmediğimiz bir yaşantı biçimidir.Uyku, "gün boyu yorulan ve yıpranan sinir sisteminin onanma alındığı, gün içinde edinilen bilgilerin ayıklanıp depolandığı, dış uyaranlara açık ve bireyin gelişimi ile ilgili işlevsel bir süreç" olarak tanımlanabilir. Her ne kadar bilim ve teknoloji uykuyu açıklamak yolunda hızla ilerlemiş olsa da halen açıklanamamış sorular, sırlar vardır.

Peki açıklayabilecek olduklarımız ya da bize gelen sorular ya da sorunlar nelerdir?

• Hiç uyuyamıyorum,

• Aşırı uyuyorum. Az uyusam olmaz mı?

• Gece sürekli uyanıyorum… Neden?

• Otururken bile uyuyorum,

• Ne kadar uyusam da dinlenemiyorum,

• Eşim horluyor uyuyamıyorum,

• Sıçrayarak uyanıyorum,

• Çok kötü rüyalar, kabuslar görüyorum,

• Kardeşim uyurken sayıklıyor ya da yürüyor,
  
  Uykuda neler oluyor?

  Sağlığımız açısından yemek içmek kadar önemli bir olaydır uyku. Özellikle sinir sisteminde biriken toksik atıklar uykuyu meydana getirir. Uyku, bu toksik maddelerin vücuttan atılmasını ve dinlenmeyi sağlar. Bedensel ve ruhsal yorgunlukları giderici, dinlendirici ve yeniden enerjik olmamızı sağlayıcı bir ihtiyaçtır. Uyku anında kalp atımları azalır. Tansiyon düşer. Solunum sayısı azalır. Vücut sıcaklığı düşer. İç organların çalışması azalır. Sinir sitemi ve duyu organları isitirahat halindedir. Yorgunluk, bünyenin direncini azaltır.

  Uykuyla ilişkili bir sorunu uzun ya da kısa süreli olarak hepimiz hayatımızın bir döneminde yaşamışızdır. Eğer birkaç gün içinde sorun çözülürse, profesyonel bir yardım olmaksızın o dönemi atlatırız.

  Ne kadar uyumalıyız?

  Normal uyku süresi, kişinin kendini iyi hissettiği, uyandığında zinde olabildiği süredir. Uyku ihtiyacı kişiden kişiye farklılık gösterir.  Uyku süresinin kişiden kişiye hatta yaş dönemine göre değişkenlik gösterdiği ve bu sürenin 4 saat ile 11 saat arasında olduğu bilinmektedir.

  Uyumazsak ne olur?

  Uykusuzluğun vücutta yarattığı etkiler:

• Akyuvar sayısı azalır. Vücudun hastalıklara karşı direnci düşer,

• Psikiyatrik hastalıklara olan direnç azalır,

• Kas gücü zayıflar,

• Kan şekeri dengesi bozulur,

• Nefes alış veriş ritmi bozulur,

• Vücut ısısı düşer,

• Görme ve konuşma bozuklukları başlar,

• Unutkanlık başgösterir,

• Stres hormonu salgılanır. Sinirlilik, tahammülsüzlük olur.

İnsomnia (Uyuyamama Hastalığı)  nedir?

Uykuya dalamama veya gece boyunca uykuyu sürdürmede zorlanma, normalden daha erken uyanma ve gün boyunca yorgun olmakla tanımlanan insomnia çoğunlukla başka problemlerin belirtisidir. Uyuma zorluğu çekenlerin çoğu uygunsuz durumlarda uykuya dalmaz (örneğin direksiyon başında), eğer böyle bir durum gerçekleşirse, insomnia’nın sebebi uyku apnesi’dir.

Uyku Apnesi 

Uyku apnesi belirtileri:

• Gündüz aşırı uyuklama,

• Yorgunluk,

• Uyurken horlama ve/veya soluksuz kalma,

• Sabahları baş ağrısı

Narkolepsi nedir?

Narkolepsi belirtileri gündüzleri aşırı uyku eğilimi ve kısa süreli uyku ataklarıdır. Bu uyuklamalar esnasında rüya görmek ve rüya benzeri halüsinasyonlar görmek narkolepsi uyarı işaretidir.

Narkolepsi belirtileri: Gülme veya öfke gibi hislerle beraber oluşan kasların kontrolünün kaybı (katapleksi) ve uyku paralizi adı verilen, uyandıktan sonra hareket edememe halidir.

Huzursuz Bacak Sendromu nedir?

Uyku ya da istirahat esnasında (otururken veya yatarken) bacaklarda hissedilen rahatsızlık, huzursuzluk, hareket ettirme ihtiyacı olarak tanımlanır. Uyuşma, karıncalanma bazen de tam olarak tanımlanamayan bir his oluşur. Oturma ya da uzanma gibi hareketsiz durumlarda ortaya çıkar veya daha da kötüleşir.  Yürüme, germe gibi hareketlerle kısmen ya da tamamen düzelir.

Huzursuz Bacak Sendromu nasıl tedavi edilir?

Huzursuz bacak sendromu tedavi edilebilir bir durumdur. Kafein alımını kesmenizin, yatmadan önce sıcak bir banyonun veya rahatlama egzersizlerinin faydası olabilir. Bacağınıza uygulayacağınız sıcak veya soğuk torbalar rahatlamanızı sağlayabilir. Bazı etkili ilaçlar da vardır, fakat bunların ciddi yan etkileri olabilir.

Şu durumlarda, uyku probleminiz için doktorunuza başvurmanız gerekir:

• Banyo yapmak, kafein alımını kesmek, egzersiz ve rahatlama teknikleri gibi yöntemler işe yaramadığı zaman,

• Uyku probleminizin altında depresyon veya kalp rahatsızlığı gibi sebepler yattığına inanıyorsanız,

• Uyurken aşırı horluyorsanız ya da nefessiz kalıyorsanız,

• Konuşmak ya da araba kullanmak gibi normal aktiviteleri yaparken uyuya kalıyorsanız,

• Uyandığınızda kendinizi sürekli yorgun hissediyorsanız,

• Kullandığınız ilaçların uyku bozukluklarına yol açtığını düşünüyorsanız,

  Narkolepsi nasıl tedavi edilir?

  Çoğunlukla kısa uyuklamalar rahatlatıcıdır. Ayrıca doktorunuz gün boyunca daha canlı olmanız için uyarıcılar verebilir. Yeni, daha az güçlü ve diğer uyarıcılardan daha az alışkanlık yapma riski olan bazı ilaçların uyanık kalmayı sağlamada oldukça etkili olduğu saptanmıştır. Antidepresanlar katapleksi veya uyanır uyanmaz yaşanan felç hissini tedavi etmede yardımcı olabilir.

Uyku bozuklukları için ne tür tedaviler uygulanır?

Doktorunuz size uyku probleminizin teşhisi için bir uyku kliniğine gitmenizi önerebilir. Uyku klinikleri özellikle uyku apnesi, narkolepsi ve kalp rahatsızlıklarıyla ilişkili uyku problemleri için faydalıdır. Bir veya iki gecenizi uyurken; kalbinizin, beyninizin ve nefes alıp vermenizin gözlemlendiği bir uyku laboratuvarında geçirmeniz gerekebilir. Uyku uzmanı test sonuçlarınızı gözden geçirerek, neyiniz olduğunu söyleyebilir. Uyku probleminiz stres veya bir hastalıktan, fazla kafein veya alkol almaktan, fiziksel veya duygusal problemlerden, kullandığınız ilaçlardan veya yaşam stilinizden kaynaklanabilir. Uzman doktor neden uyku problemi çektiğinizi anlamaya çalışır, bu da nasıl daha iyi uyuyabileceğinizin belirlenmesine yardımcı olur.

Sirkadiyen ritim bozuklukları nedir?

Hem gecikmiş uyku fazı sendromu (gece uykuya dalmada ve gündüz uyanmada zorluk) hem de erken uyku fazı sendromu (çok erken uyumak ve sabah çok erken saatte uyanmak) tedavisinde parlak-ışık terapisinin kullanımı yaygınlaşmaya başlamıştır. Araştırmacılar bu tedavi şeklinin, jet-lag (uzun süreli uçuşlarda bedenin saat farkına uyum sağlayamayarak rahatsızlanması) veya vardiya değişiklikleri ile ilgili uyku problemlerinin tedavisindeki faydasını incelemektedir. Sirkadiyen ritim bozukluklarının tedavisinde melatonin de kullanılır, bununla beraber araştırmalar parlak-ışık tedavisinin daha faydalı olduğunu göstermiştir.

İyi bir uyku için:

• Düzenli bir uyku programına bağlı kalın. Hafta sonu ve tatillerde bile, sabahları aynı saatte kalkın,

• Gün içinde kısa uykulardan kaçının,

• Yatmadan iki saat önce stresli aktivitelerden ve ağır idmanlardan kaçının. Günün erken saatlerinde düzenli egzersiz yapın,

• Yatmadan biraz önce derin nefes alma, yoga, meditasyon gibi rahatlama tekniklerini deneyin,

• Yatak odanızın karanlık, sessiz ve serin olmasına dikkat edin. Gerekirse kulak tıkacı ve göz maskesi kullanın,

• Eğer uyuyamıyorsanız yatak odanızdan çıkın, başka bir odaya gidin ve kitap okuyun ya da sessiz ve rahatlatıcı bir şey yapın,

• Kahve, çay, aperatif içki veya diyet hapı gibi kafein, tein içeren şeylerden uzak durun,

Horlama:

Eğer horlamanız hafifse, aşağıdaki maddeleri dikkate alın:

• Yana dönerek yatın,

• Alerji veya burun tıkanıklığınız varsa doktorunuzdan yardım isteyin,

• Kafein ve alkolden kaçının,

• Uyku ilaçları ve yatıştırıcılardan kaçının,

Uyku apne sendromu:

Kilo vermek, uyku apnesini tam olarak iyileştirmese de, hafifletebilir. Alkol ve uyku ilaçlarından kaçının. Ameliyatlar sadece hafif şiddette uyku apnesi vakalarını tedavi etmeye olanak sağladığından, doktorunuz hava yolunun gece sürekli açık kalmasını sağlamak için CPAP (continuous positive airway pressure = kesintisiz pozitif havayolu tazyiki) tedavisi uygulayabilir. Her gece uygulanan bu işlem, havayı doktorunuz tarafından belirlenen basınçla burun maskesi aracılığıyla hava yoluna ileterek, kasların gece boyunca çökmesini engeller. Böylece bütün gece kesintisiz uyumanız sağlanır. Bazı kişilerde, alt çeneyi önde tutmaya yarayan bir diş teli hafif veya orta dereceli uyku apnesinde ve horlamada faydalı olabilir.

Hamilelik ve uyku:

Hamilelikleri esnasında uykusuzluk çeken kadınlar akşamüstleri kısa süreli uykularla, sıcak süt içerek veya yatmadan önce sıcak bir banyo yaparak rahatlayabilirler. Egzersizin de yardımı olabilir. Bebek bekleyen anneler yan dönerek, başlarını, karınlarını ve dizlerini yastıkla destekleyerek daha rahat uyuyabilirler.

Kabuslar ve Karabasanlar:

Eğer çocuğunuz kabus görmüşse, en iyi ilaç onu rahatlatmaktır. Eğer bu kabuslar veya karabasanlar sık sık tekrarlanıyorsa, bu problem hakkında çocuğunuz doktoruyla konuşun.

Yaş

Araştırmalar, düzenli olarak egzersiz yapan, aktif yaşlıların diğerlerinden daha iyi uyuduğunu göstermiştir. Geceleri iyi uyuyamayan yaşlılar, akşamüstü uyuklamalarıyla bu açığı kapatabilirler. Yine de aşırı uyuklamaların gece uykusunu bozacağını da unutmamak gerekir. Gün boyunca, özellikle sabahları, kafi derecede güneş ışığı faydalı olabilir.

Yaşam Stili

İyi bir uyku düzenine sahipseniz, alkol, kafein ve nikotin kullanmıyorsanız ve geceleri yatmadan önce ağır yemekler yemiyorsanız, daha iyi uyursunuz. Düzenli egzersiz de uykuya faydalıdır, fakat idmanlar en geç yatmadan 2 saat önce bitmiş olmalıdır.

İlaçlar

Her gün kullanmanız gereken ilaçlar uyku düzeninizi bozabilir. Böyle bir durum oluştuğunda, doktorunuzla görüşünüz. Yeni doz ayarlamaları veya ilaç değişikliği çözüm olabilir.

Depresyon ve anksiyete

Depresyon veya anksiyete sebebiyle birkaç günden fazla uykusuz kaldıysanız, tedavi için doktorunuzla görüşün.

Kalp rahatsızlıkları ve akciğer problemleri

Eğer yatağa uzandığınızda nefessiz kalıyorsanız veya gece zor nefes alarak uyanıyorsanız, hemen bir doktora görünün. Kalbinizde veya akciğerlerinizde bir problem olabilir.  

gazianteppsikiyatri.com