İshal nedir? Nasıl tanımlarız, sebepleri nelerdir?
Dünya Sağlık Örgütü’nün tanımına göre, günde üç kereden fazla, sulu ve şekilsiz dışkılamaya ishal diyoruz. İshal çoğunlukla enfeksiyöz nedenlerden kaynaklanmakla beraber başka sebeplere bağlı olarak da meydana gelebilir. Örneğin:
- Antibiyotiğe bağlı ishal.
- Bağırsağın anatomik bozukluklarına bağlı ishal.
- Malabsorbsiyon (Beslenme-sindirim bozukluğu).
- Endokrin nedenler vb.
İshal, gelişmekte olan ülkelerde pnömoniden sonra 2.ölüm sebebidir.
Tüm ishallerin temelinde bağırsaktaki besin atıklarınıntaşınmasındaki ve suyun geri emilmesindeki bozukluk vardır.
İshal akut ve kronik olarak iki bölümde incelenebilir. En çok akut ishal görülür ve genellikle bir haftadan uzun sürmez. 15 günü geçen ishale persistan veya kronik ishal adı verilir.
İshaller süresine göre akut ve kronik ishal olarak ikiye ayrılabilir. İshal 1-2 hafta içinde düzeliyorsa akut ishal, 2 haftadan uzun sürüyorsa kronik ishal olarak adlandırılır.
İshal nedenleri:
Enfeksiyöz nedenler:
- Virüsler (%70–80) En sık rotavirüsler.
- Bakteriler (%10–20)
- Parazitler (%10)
Diğer nedenler:
- İmmün yetmezlikler
- Akut enfeksiyon sonrası bağırsak hasarına bağlı
- Antibiyotik kullanımı sırasında bağırsak florasının bozulmasına bağlı
- Anatomik bozukluklar
- Beslenme ve malabsorbsiyon bozuklukları
- Endokrin nedenler vb.
İshal riskini artıran sebepler nelerdir?
- Bebeklerin anne sütü ile beslenmemesi veya anne sütü alsa bile ek gıdalara 6. aydan önce başlanması
- Kreş, yuva, okul gibi yerlerde bulunulması
- Çocuğun bakıcıya verilmesi
- A vitamini eksikliği
- Demir eksikliği
- Çinko eksikliği
- İmmün yetmezlik
- Kötü beslenme
İshal bulaşıcı mıdır, nasıl bulaşır?
İshallerin büyük çoğunluğu enfeksiyöz nedenlerden kaynaklanır ve bu nedenle bulaşıcıdır. Bulaşma aşağıda belirtilen yollarla olmaktadır.
- Fekal–oral yolla (dışkıdan)
- İnsandan insana temasla
- Gıdalardan ve sulardan
- İyi pişirilmemiş etler
- Pastörize olmayan süt ve süt ürünleri
- Kümes hayvanları ürünleri
- Çiğ yenen deniz ürünleri
Hastalığın belirtileri nelerdir?
Akut gastroenteritlerin büyük kısmı selim seyirlidir. Hastalığın şiddetine göre aşağıdaki belirtilerin tamamı veya bir kısmı görülebilir.
- İshal
- Karın ağrısı
- Ateş
- İştahsızlık
- Bulantı-kusma
- Dehidratasyon
- Kilo kaybı
Hastalığın sebebi nasıl anlaşılır, hangi tahliller yapılmalıdır?
Sulu ishal dışında başka belirti yoksa herhangi bir tahlil gerekmez. İshalin yanı sıra ateş, kramp tarzında karın ağrısı, bulantı, kusma, kanlı ve sümüksü dışkı varlığında dışkı tahlili yapmak gerekebilir. Kan tahlili ise şiddetli hastalıkta, daha çok ishale bağlı dehidratasyon gibi komplikasyonların varlığında gerekir.
Tedavisi nasıldır?
Hafif ishalde sıvı alımını artırmanın dışında herhangi bir tedavi gerekmez. Daha ağır ishallerde ise öncelikle sıvı kaybının (dehidratasyon) karşılanmasına yönelik ve eğer saptanmışsa, ishalin etkenine yönelik spesifik tedavi uygulanır. Hafif ve orta derece dehidratasyonda sıvı ve elektrolit kaybını düzeltmek için ORS (oral rehidratasyon sıvısı)
yeterlidir. Hazır ORS paketleri eczanelerden temin edilebilir, veya 1 litre kaynatılmış soğutulmuş temiz suya, 1 yemek kaşığı şeker, 1 tatlı kaşığı tuz katılarak evde de hazırlanabilir.
ORS tedavisi şu şekilde uygulanır:
- Hafif dehidratasyonda ilk 4 saatte 50 ml/kg
- Orta dehidratasyonda ilk 6 saatte 100 ml/kg olacak şekilde verilir.
- Dehidratasyon düzeltildikten sonra ise her sulu dışkılamadan ve her kusmadan sonra 10 ml/kg ORS verilir.
Damardan serum tedavisi ve hastaneye yatış hangi durumlarda gerekir?
- Orta derece dehidratasyonu olup da ağızdan sıvı alamayanlar
- Ağır dehidratasyonu olanlar
- Başka kronik bir hastalığı olanlar hastaneye yatırılarak intravenöz yoldan sıvı tedavisi uygulanır.
İlaç Tedavisi:
- Antidiyareik (ishal kesici) ilaçlar kullanılmamalıdır.
- Bulantı giderici ilaçlar gerekirse verilebilir.
- Probiyotikler ve çinko desteği yararlı olabilir.
- Antibiyotikler, ishallerin çoğunun viral kaynaklı olmasından dolayı, bakteriyel olduğu düşünülen veya ispatlanmış vakalar dışında kullanılmaz.
İshalli çocukta beslenme nasıl olmalıdır?
Sıvı kaybı giderildikten sonra yaşa uygun beslenme şekli aynen devam ettirilir.
Önerilmeyen besinler:
- Düşük sodyum, yüksek karbonhidrat ve uygun olmayan bikarbonat oranları içeren evde hazırlanmış sıvılar.
- Meyve suları
- Soda
- Çay
- Yağlı besinler
- Basit şekerli gıdalar
Önerilen besinler:
- Pirinç, buğday, patates, ekmek, tahıllar gibi kompleks karbonhidratlar
- Yoğurt
- Tuzlu ayran
- Yağsız et
- Meyve-sebzeler
İshalden korunmanın yolları nelerdir?
- Bebekleri ilk 6 ay sadece anne sütü ile besleme
- 2 yaşına kadar emzirmeye devam etme
- Eğitim
- El yıkama
- Gıdaların temiz hazırlanması
- Hayvanlarla yakın temastan kaçınmak
- İçme ve kullanma sularının temiz olması
- Gıdaların iyi pişirilmesi
- Pişirilmiş gıdaların uzun süre açıkta bırakılmaması, buzdolabında saklanması
- Süt ve süt ürünleri pastörize edilmesi
İshal aşısı var mıdır?
- Günümüzde rotavirüs enfeksiyonunun yaptığı ishale karşı geliştirilmiş aşılar mevcuttur.
- Rotavirüs, 6-24 ay arası çocuklarda en sık rastlanan ishal nedenidir. Kasım-Nisan aylar arası dönemde sık görülür ve küçük çocuklarda hastane yatışı gerektirecek ölçüde ağır seyredebilir.
- Bu aşı rotavirüs dışındaki etkenlerin oluşturduğu ishallere karşı etkisizdir.
- Gelişmiş ülkelerde rutin aşı takvimi kapsamında uygulanmaktadır.
- Ağızdan (oral yolla) uygulanabilen bu aşıların koruyuculuğu %80 civarındadır.
- Aşılama en geç 8. aya kadar tamamlanmalıdır.
- İshal ve kusma sırasında aşı yapılmaz, ertelenir.
- Herhangi bir mide-bağırsak hastalığı varsa dikkatli uygulanmalıdır.
- İmmün yetmezlik durumlarında veya bağışıklık sistemini zayıflatan bir hastalık veya tedavi söz konusu ise aşı uygulanmaz.
- Aşı öncesi ve sonrasında beslenmenin kısıtlanması gerekmez.
- Aşının bağırsak tıkanması ve kanlı dışkılama gibi yan etkileri çok seyrek olarak (on binde bir) görülebilir.
